Davranış Sağaltım Programı

Davranış Sağaltım Programı, bireyin çevresel ve içsel etmenlerle şekillenen uygun olmayan davranışlarını azaltmak, yerine uygun, işlevsel ve toplumsal olarak kabul edilebilir davranışları kazandırmak amacıyla yapılandırılmış özel bir eğitim ve müdahale programıdır. Bu program, başta Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olmak üzere, yaygın gelişimsel bozukluklar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), mental yetersizlik gibi nöro-gelişimsel farklılıklar gösteren bireylerin desteklenmesinde kritik rol oynar.

Türkiye’de bu program, RAM (Rehberlik ve Araştırma Merkezi) tarafından verilen özel eğitim değerlendirme raporuna dayalı olarak, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde bireysel ve/veya grup eğitimi kapsamında uygulanır.

🎯 Programın Temel Amaçları

Davranış sağaltım süreci ile bireylerin;

  • Uygun olmayan (zarar verici, stereotipik, sosyal olarak rahatsız edici) davranışlarının azaltılması

  • Uygun alternatif davranışların kazandırılması

  • İletişim ve sosyal etkileşim yoluyla işlevsel davranışların pekiştirilmesi

  • Duygusal regülasyon becerilerinin geliştirilmesi

  • Akademik ve günlük yaşam etkinliklerine aktif katılımının artırılması

  • Aile, okul ve toplum yaşamında sürdürülebilir davranış değişiminin sağlanması hedeflenir.

📘 Programın Temel İçerikleri

1. Davranış Analizi ve Değerlendirme

  • Hedef davranışların tanımlanması

  • Fonksiyonel Davranış Değerlendirmesi (FBA) ile davranışın işlevinin belirlenmesi

  • Ölçülebilir ve gözlenebilir veri toplama süreçleri (ABC analizi, sıklık, süre vb.)

2. Davranışsal Müdahale Stratejileri

  • Olumlu pekiştirme (ödül temelli motivasyon sistemleri)

  • Görmezden gelme, cezadan kaçınma, negatif pekiştirme

  • Davranış zinciri çözümleme, sistematik uyarıcı kontrolü

  • İşlevsel alternatif davranış öğretimi (mand eğitimi, iletişimsel yer değiştirme vb.)

3. Problem Davranışların Azaltılması

  • Kendine zarar verici, saldırgan, stereotipik davranışların azaltılması

  • Kaçma/kaçınma davranışlarına alternatif başa çıkma becerilerinin kazandırılması

4. Sosyal ve İletişimsel Davranışların Artırılması

  • Etkileşim başlatma, karşılık verme, sırayla konuşma

  • İfade ve isteme davranışları (özellikle iletişim kuramayan bireylerde PECS, AAC vb. sistemlerle)

5. Genelleme ve Sürdürme Becerileri

  • Öğrenilen davranışların farklı ortamlara ve kişilere genellenmesi

  • Ebeveyn, öğretmen ve destek personelinin sürece aktif entegrasyonu

🧑‍⚕️ Kimler Faydalanabilir?

  • RAM tarafından Yaygın Gelişimsel Bozukluk, OSB, DEHB, Zihinsel Yetersizlik, davranış bozukluğu gibi tanılarla raporlanmış bireyler

  • Uygun olmayan davranışları sosyal, akademik ya da günlük yaşantısını olumsuz etkileyen çocuk ve ergen bireyler

  • Alternatif iletişim yolları sınırlı olan bireyler

🗓️ Uygulama Şekli

  • Haftalık en fazla 8 saat bireysel, 4 saat grup eğitimi şeklinde uygulanabilir

  • Müdahale planı, bireyin ihtiyaçlarına özel olarak yapılandırılmış Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) çerçevesinde yürütülür

  • Sürece aile eğitimi, rehberlik, ve gerektiğinde psikolojik danışmanlık da entegre edilir

🧰 Uygulamada Kullanılan Yöntemler

Program; bilimsel geçerliliği olan kanıta dayalı müdahale tekniklerini esas alır:

  • ABA (Uygulamalı Davranış Analizi)

  • Fonksiyonel Davranış Değerlendirmesi (FBA)

  • PECS (Resim Değiş-Tokuş İletişim Sistemi)

  • TEACCH, Floortime, Sosyal Hikayeler, Davranış Sözleşmeleri

✏️ Not:

Davranış sağaltım süreci, anlık müdahalelerden değil, sistematik, planlı ve veri temelli uygulamalardan oluşur. Davranışın ortaya çıkma nedenini doğru analiz etmek ve bu doğrultuda proaktif, önleyici stratejiler geliştirmek esastır. Bu sürecin başarısı, hem profesyonel uygulayıcı hem de aile iş birliğine bağlıdır.